رنگ یکی از شاخصهای قوی در مبحث زیبایی  شناسی میباشد. با توجه به کیفیت بیانی بسیار زیاد رنگ، خصوصاً در محصولات صنعتی، فهم و درک استفاده از این عامل بصری، بسیار سخت و در عین حال مرحله مهمی در طراحی محسوب میشود، به گونهای که در یک محصول جدید و یا موجود، عامل رنگ میتواند زمینه بروز خلاقیت یک تیم طراحی باشد. بر همین اساس است که شرکتهای بزرگ تولیدی جهان، اقدام به راهاندازی مراکز تحقیقاتی تخصصی رنگ نمودهاند.

انتخاب رنگ برای یک محصول صنعتی، بر اساس دو محور صورت میگیرد: محور تکنیکی رنگ (شامل شیمی رنگ، نوع سطح رنگپذیر و غیره) و محور ارتباطی رنگ که از سوی محیط و انسان مشخص میشود. اگرچه محور اول ذکر شده توسط تواناییها و امکانات فنی سازنده، تحت کنترل میباشد، لیکن محور دوم ریشه در نیازهای جامعه دارد. لذا در این بخش سعی شده است تا با نگاهی به اهمیت رنگ و نقش آن به عنوان پوششی برای محصولات و در نتیجه عامل مؤثر در ترغیب مصرفکنندگان به خرید، به گوشهای از ابعاد گسترده و عوامل دخیل در انتخاب رنگ اشاره شود.

عوامل رؤیت رنگ:

جهت دیده شدن رنگ، وجود سه عامل اساسی ضروری است:

v          مواد رنگی: مبحث مواد رنگی، گسترده و تخصصی بوده و بیان آن خارج از حوصله این بحث میباشد. هر چند که توضیحات مختصری در رابطه با رنگ پودری در بخش خدمات ارائه شده است.

v          چشم: عضوی است که حالات دریافت شده از دنیای مملو از رنگ محیط را به مغز منتقل        میکند. اگرچه چشم انسان دارای معایبی است (مانند عدم تشخیص یک نور مجرد و یک نور ترکیبی) ولی عضوی بسیار حساس است که قادر است تعداد زیادی از رنگها و همچنین پردههای مختلف رنگی، حتی با تفاوت بسیار کم را تشخیص دهد. بر اساس تئوری Trichomatic که توسط یونگ در سال 1801 میلادی بنا نهاده شد، چشم دارای بخشهایی است که به سه رنگ آبی، سبز – زرد و قرمز حساس هستند.

v          نور: رنگ به نور وابستگی شدیدی دارد و بدون نور نمیتواند رؤیت شود. برای درک تأثیر نور بر رنگ کافی است به یک منظره طبیعی در طی ساعات روز توجه کنید. متوجه خواهید شد که بنا به تغییر جهت خورشید، بازتاب نور خورشید و کیفیت اتمسفر زمین، رنگ محیط مرتباً تغییر خواهد کرد. در نور مصنوعی نیز، رنگ یک شئ با تغییر منبع نوری، تغییرپذیر است.

بنابر آنچه در بالا گفته شد لازم است تا به سه مورد اساسی توجه شود:

الف) نورها میتوانند در ظاهر، مشابه به نظر رسیده و در عین حال اثرات متفاوتی بر سطح رنگی داشته باشند.

ب) دو سطح یک شئِ رنگی میتوانند در مقابل یک نور، مشابه به نظر رسیده در حالیکه در مقابل یک نور دیگر بازتاب رنگی متفاوتی از خود نشان دهند. این اثر نورها در نور معمولیِ روز و نور ناشی از لامپ رشتهای به راحتی قابل مشاهده است.

پ) کیفیت رنگ بنا به کمیت نور قابل تغییر است. یک منبع نور قوی میتواند درجه خلوص رنگها را تضعیف کرده و یک نور ضعیف قادر خواهد بود پردهای از سیاه بر روی رنگهای محیط قرار دهد.

صفات رنگها

رنگهایی که برای انسان قابل مشاهده هستند (خواه به صورت نور باشد یا رنگدانه) دارای سه صفت مهم      میباشند.

الف) اولین صفت، ارزش رنگ (یا روشنایی و درخشانی) است و عبارت است از میزان روشنایی یا تاریکی نسبی رنگ. کلماتی چون شدید و ضعیف (برای یک منبع نوری) و روشن و تیره برای رنگ ساطع شده از سطح یک شئ، مشخص کننده میزان ارزش رنگ است.

ب) دومین صفت رنگ، (که بیشتر در رنگ های غیر خنثی استفاده می شود) نام رنگ است و عبارت است از نامی که به رنگها داده شده تا شناسایی شوند مانند زرد، قرمز، آبی، بنفش و یا رنگهایی که از ترکیب آنها بهدست میآیند مانند آبی – سبز، قرمز – بنفش و غیره.

پ) سومین صفت رنگ، درجه خلوص آن میباشد. بر اساس این صفت، رنگی دارای میزان خلوص بیشتری است که در ترکیب آن سفید، سیاه یا خاکستری وجود نداشته باشد. باید به این نکته توجه داشت که رنگهای اشباع، از نظر روانی دارای بار عاطفی قویتری هستند. رنگهای روشنِ به اصطلاح فعال و رنگهای تیرة به اصطلاح عمیق جزءِ رنگهای اشباع بهحساب میآیند.

جایگاه مبحث رنگ در طراحی صنعتی

محصول صنعتی برای بر طرف کردن نیازی ساخته میشود. نیازی که از سوی مصرفکننده مطرح شده و یا احساس میشود. طراح صنعتی، نیاز را در قالب محصولی نمودار میکند که زندگی را سهل و آسان نماید. از آنجایی که معمولاً سازندگان متفاوت، تولیدات مشابهی را عرضه میکنند، محصولی خریداری میشود که از نگاه خریداران فریبندهتر احساس شود. تنها در این صورت است که محصول، ماندنی تلقی میشود.

در این میان انتخاب رنگ توسط یک متخصص طراحی صنعتی و برای یک محصول صنعتی، فراتر از جنبه پوششی و محافظتی آن مورد توجه قرار میگیرد. آنچه طراحان صنعتی در تعیین و انتخاب رنگ یک محصول در نظر میگیرند، جنبه های وسیع و متنوع رنگ است (مانند دوام و کیفیت، تعمیر و نگهداری، ایمنی، ارتباط رنگ با جنس و بافت بهکار گرفته شده، صرفه اقتصادی، هویت بصری، تزئینات و غیره) که عمل انتخاب رنگ را دشوارتر             مینماید. بنابراین یکی از پایههایی که محصول بر آن استوار میماند تا مورد توجه مشتریان قرار گیرد، اصل زیبایی است. وقتی محصولی نسبت به محصول همپایه خود ترجیح داده میشود، به آن خاطر است که توانسته است به سلایق شخصی کاربر خود نزدیک شود. مصرفکننده فارغ از قیمت و یا مراحل تولید، قرار است به تعبیری با محصولی که انتخاب کرده زندگی کند.

فریبندگی و زیبایی محصول بر چند اصل بصری استوار است مانند فُرم، جنس، بافت و همچنین رنگ. اهمیت رنگ به حدی است که حتی عده ای از طراحان عقیده دارند که رنگ بهکار گرفته شده در یک محصول، از فُرم و جنس و بافت سریعتر استنباط میشود.

رنگ باید راحتی و آرامش را به خریدار القاء کند، قدرت و توانایی را عرضه کند و فعالیت و سرزندگی را هدیه کند. بنابراین نمیتوان رنگ را در آخرین لحظات و بدون مطالعه انتخاب نمود؛ چراکه تکمیلکننده عملکرد و شخصیت شئِ صنعتی است.

هر قدر طیف کاربران گستردهتر باشد (زنان، مردان، کودکان، نوجوانان، میانسالان، کهنسالان و غیره) چون هریک دارای روحیات و سلیقههای مختلفی میباشند و یا در صورت صادر نمودن یک محصول به کشورهایی با برداشتهای بصری بعضاً متفاوت، دقت انتخاب رنگ در محصول مهمتر جلوه نموده و اهمیت آن شدت بیشتری    مییابد.

کاربرد رنگ در محصولات

v   رنگ به عنوان شاخص یا علامت:

اولین و سادهترین کاربرد که میتوان به رنگ اطلاق کرد این است که شاخص دیداری و بصری است. در دنیایی مملو از رنگهای مختلف، محصول هر سازنده احتیاج دارد تا هر چه سریعتر خودش را به چشم خریدار برساند. بنابراین از این کاربرد رنگ میتوان جهت ارزش نهادن به محصولی خاص در میان سایر محصولهای مشابه اشاره نمود.

v   رنگ به عنوان سمبل:

با مطالعه سمبلهای رنگی، وارد مرحلهای منطقی و عقلایی میشویم. با توجه به این عملکرد، انتخاب رنگ بر اساس مطالعه فرهنگِ استفادة سمبلیک از رنگها در یک جامعه، صورتپذیر خواهد بود.

v   رنگ به عنوان کیفیت:

علاوه بر قیمت محصول که عموماً یکی از شاخصهای کیفیت محصول هست، رنگ نیز نقش مشابهی را ایفا میکند. با انتخاب درست رنگ، میتوان موقعیت محصول را نسبت به سایر محصولات مشابه ارتقاء داد. برای مثال میتوان به بیان حسی رنگها اشاره نمود (زرد + قرمز تداعیکننده محصولی ساده و ارزان میباشد یا از عادت بصری افراد نام برد (قرمز + سیاه + زرد نشاندهنده محصولی با کیفیت بالا است).

v   رنگ به عنوان ماهیت محصول:

در پارهای مواقع، رنگی خاص، محصول خاصی را بیان میکند که از دیرباز مورد استفاده قرار گرفته است و آنقدر به دیدن آن عادت کردهایم که جزءِ فرهنگمان شده است (مانند باجههای تلفن). در این مواقع اگر رنگ محصول تغییر کند ممکن است ماهیت و اصل محصول نیز خدشهدار شود.

v   رنگ به عنوان رویا:

این عملکرد رنگ زمانی مورد استفاده دارد که رنگ محصول، بیننده را به دنیای خیالی سوق دهد، به این ترتیب، جذابیت بصری یک محصول با القاءِ حس فضایی خاص، محلی خاص، زمانی خاص و موقعیتی خاص قابل افزایش است. برای مثال استفاده از رنگهایی چون آبی آسمانی، آبی لاجوردی و سبز چمنی نمودی از مناطق دریایی و یا طبیعت سبز خواهد داشت.

v   رنگ به عنوان هویت بصری

رنگ میتواند مشخصهای بصری برای شناساندن سازنده باشد؛ چراکه از طریق رنگ میتوان اطلاعات یا          پیامهایی که مختص سازنده است را به مخاطب منتقل کرد. برای مثال شرکت کوکاکولا رنگ قرمز را برای نشانه خود برگزیده است.